پازن
![[تصویر: t1ihwgsqdzw550s0i.jpg]](http://uploadpa.com/beta/12/t1ihwgsqdzw550s0i.jpg)
عکس از
نت
قبل از شکار هر جانداری باید شکارچی ماهر با خصوصیات شکار اشنا و سپس با تکیه بر علم و تجربه اقدام به شکار حیوان نماید لذا ابن متن برگرفته و جمع اوری شده از سه منبع میباشد که نخست خصوصیات این گونه را مورد بررسی و سپس یکی از بهترین تجربیات را منباب نمونه ذکر میشود
ضمن رعایت اصل منبع کلیه منابع در انتهای هر مطلب ذکر شده است
رده بندی
نام ديگر كل و بز «پازن» است. هنگام پريدن و بالارفتن پازن‌ها از صخره‌ها، با برخورد پاهايشان به هم و به صخره‌ها، صدا ايجاد مي‌شود. به همين سبب، به آنها پازَن مي‌گويند. كل‌ها و بزها از اجداد بزهاي اهلي هستند و مي‌توانند با آنها جفت‌گيري كنند. اما تفاوت‌هاي مشخصي مانند شاخ‌هاي بلند و شمشيرمانند، آنها را از بزهاي اهلي جدا مي‌كند.
طبق آخرین رده بندی انجام شده جنس پازن در دنیا 5 گونه دارد که یک گونه آن در ایران زندگی می کند. پازن در منطقه های گوناگون کشور، کل و بز، تکه و گچی، بز و نری و بز وحشی نامیده میشود. با وجودی که پازن دربیشتر کشورهای همسایه ایران و در کشور یونان مشاهده می شود به دلیل زیادی جمعیت و پراکندگی وسیع این گونه در ایران عده ای از محققان آن را پازن ایرانی نامیده اند.
كل و بز سلطان صخره‌ها هستند. تقريباً هيچ حيوان ديگري نمي‌تواند مثل آنها روي صخره‌ها حركت كند و پايين نيفتد. بدن اين جانوران طوري شكل گرفته است كه به راحتي مي‌توانند از صخره‌هاي صعب‌العبور بالا بروند. پاهاي كوتاه، سنگين بودن قسمت جلويي بدن و ساختمان خاص سم‌ها باعث مي‌شود پازن‌ها در هنگام بالارفتن و پريدن روي صخره‌ها، به‌خوبي تعادل خود را حفظ كنند و به‌راحتي چهاردست‌وپا روي يك نقطه به اندازه‌ي يك سكه‌ي 10 توماني بايستند و نيفتند!
پراکندگی
این جانور در بیشتر نقاط کشور، که دارای صخره و پوشش گیاهی مناسب و امنیت کافی باشد زندگی می کند. کوه های صخره ای منطقه های جنگلی ( جنگل هایی مانند پارک ملی گلستان) قله های مرتفع ارتفاعات البرز و زاگرس تا ارتفاع بالاتر از 4000 متر از سطح دریا صخره های پست ساحلی خلیج فارس و ارتفاعاتی که در منطقه های خشک کویری قراردارد، از زیستگاه های پازن در ایران محسوب می شود.
مشخصات پازن
پازن از اجداد بزهای اهلی است، ولی جثه ای بزرگتر دارد نرها، که کل نیز نامیده می شوند شاخ های بلند و شمشیر مانندی دارند که ممکن است طول آنها به 150 سانتیمتر برسد. روی شاخ های پازن گره های متعددی وجود دارد که هر گره مشخص کننده یک سال از عمر جانور است. شاخ ماده ها که بزنامیده می شوند کوتاه و باریک است وبه حدود 20 سانتی متر می رسد. جثه کل ازبز بسیاربزرگ تر است و وزنش گاهی به 120 کیلوگرم می رسد رنگ عمومی بدن در بزها و کل های جوان قهوه ای مایل به خاکستری، ولی در کل های مسن، بخصوص در فصل زمستان، نخودی رنگ است. کل های بالغ ریش بلند وسیاهی دارند. روی تیره پشت و شانه کل ها نیز نوارسیاه رنگی وجود دارد که درناحیه سینه پهن می شود وبه صورت طوقی در می آید که با آن کل طوقی می گویند. رنگ جلو دست ها، پاها و دم کل، بز و بزغاله سیاه است و این یکی از تفاوت های آنها با قوچ و میش و بره به حساب می آید.
شاخ همه‌کاره!
شاخ در پازن‌هاي نر و ماده متفاوت است. نرها كه كَل ناميده مي‌شوند داراي شاخ‌هاي بلندي هستند. اين شاخ‌هاي گره‌دار، بلند و زيباي كل‌ها، كه مانند شمشير به طرف عقب بدن متمايل شده، به صورت نيم‌دايره است و سبب مي‌شود اگر زماني اين جانوران از صخره پرت شوند، روي آن غلت بزنند و جان خود را نجات دهند. ماده‌ها نيز داراي شاخ‌هايي بسيار ساده و كوتاه هستند. رشد شاخ در سال‌هاي اوليه‌ي زندگي پازن‌ها زياد است ولي با افزايش سن و معمولاً بعد از 7 سالگي رشد شاخ كم مي‌شود. هم‌چنين شاخ‌ها در زمستان رشد نمي‌كنند ولي گره‌ها بزرگ مي‌شوند. شاخ‌ها وسيله‌ي دفاعي كل‌ها در هنگام جفت‌گيري هستند. در اين فصل، نرها براي به‌دست آوردن ماده‌ها با هم به‌سختي جدال مي‌کنند. ضرباتي که اين حيوانات در هنگام جنگيدن با شاخ‌هايشان به هم مي‌زنند، معمولاً در طول 3/1 نخستين از سطوح جلويي شاخ‌ها وارد مي‌شود.
تشخيص سن از روي شاخ
سن پازن‌هاي نر را مي‌توان از روي شاخ آنها تشخيص داد. هر سالي كه از سن پازن‌ها بگذرد، بر طول شاخ و قطر آن افزوده مي‌شود و بر اثر اين رشد، روي شاخ‌ها برجستگي‌هاي مشخصي باقي مي‌ماند كه به آنها «گره» مي‌گويند. با شمردن اين گره‌ها، مي‌توان سن پازن‌ها را حدس زد. رشد شاخ در سال‌هاي اوليه زياد است؛ ولي معمولاً از 7 سالگي به بعد کم مي‌شود. رشد اين شاخ‌ها در زمستان تقريباً متوقف مي‌شود؛ ولي گره‌ها رشد مي‌کنند و بزرگ مي‌شوند.
زیستگاه و غذای پازن
پازن ها در زیستگاه های گوناگون کشور، از جنگلی، کوهستانی، کویری تا ساحلی که دارای صخره و مواد غذایی و آب کافی باشد زندگی می کنند. معمولاً این جانوران صبح زود و اوایل غروب به چرا می پردازند ولی برای استراحت و نشخوار به صخره ها و پرتگاهها پناه می برند.
پازن ها گیاه خوارند و از علوفه، بوته ها و برگ درختان تغذیه می کنند. برای خوردن برگ درختان گاهی از طریق شاخه های خمیده بالای درخت می روند گاهی هم برای استفاده از برگ درختان روی پاها می ایستند.
عادت ها و رفتار
پازن ها به صورت اجتماعی زندگی می کنند. معمولاً بزها، بزغاله ها و نرهای جوان با هم و جدا از دسته کل های مسن به سر می برند. ممکن است تعدادپازن های هر دسته از 300 راس تجاوز کند. گاهی اوقات کل های مسن از گله جدا میشوند و به تنهایی در سوراخ ها و صخره هایی که بالا رفتن از آنها بسیار مشکل است، زندگی می کنند. به این نوع پازن کرخوس می گویند. کرخوس ها بسیار ترسوهستند و فقط صبح بسیار زود و اوایل شب از پناهگاه خود خارج می شوند.
پازن ها جانورانی روزگرد هستند ولی بعضی وقت ها در شب های مهتابی نیز به چرا می پردازند. در جاهایی که امنیت کافی وجود داشته باشد، در فصل تابستان ، در اوایل صبح چراکنان برای نوشیدن آب به طرف چشمه سارها و آبشخورهای می روند. آنها با احتیاط زیاد به آبشخور نزدیک می شوند زیرا در این محل، امکان حمله پلنگ یا شکارچیانی که در کمین نشسته اند، وجود دارد. گاهی اوقات نیز مارهای خطرناکی که به انتظار آمدن پرندگان درکنار آب چنبره زده اند به دلیل بی احتیاطی پازن ها، آنها را نیش می زنند و می کشند.
بر خلاف قوچ ها و میش ها، که هنگام فرا رسیدن سرما گاهی کیلومترها مهاجرت می کنند و به جاهای گرم تر می روند، پازن ها علاقه ای به مهاجرت ندارند به همین دلیل درفصل زمستان به جاهایی می روند که آفتاب گیر باشد. بعضی پازن ها در جاهای کوهستانی بسیار سرد، در فصل زمستان به ارتفاعات بالاتر می روند. زیرا در این ارتفاعات بادهای شدید برف ها را می روبد و گیاهان را در دسترس پازن ها قرار می دهد.
حس بویایی و شنوایی پازن بسیار قوی است این جانور به محض احساس خطر، با صدای مخصوصی اعلام خطر می کند و به صخره های بلند پناه می برد. پازن ها در صخره ها و پرتگاه ها به راحتی و با سرعت زیاد می دودند و هیچ جانوری قادر به تعقیب آنها نیست. ولی در جاهای صاف به شدت آسیب پذیرند. گاهی کل های پیر در فصل جفت گیری به جاهای صاف می آیند که بیشتر آنها را جانوران وحشی یا سگ های گله از بین می برند.
تولید مثل
پازن ها نیز مانند جانوران دیگر ایران، نوزاد خود را زمانی به دنیا می آورند که شرایط از نظر غذا و آب و هوا مناسب باشد. بنابراین با توجه به اینکه مدت آبستنی حدود 160 روز است. زمان جفت گیری در جاهای گرمسیر اوایل پاییز و در جاهای سردسیر، اواخر این فصل است نوزادان درجاهای گرمسیری مانند استان هرمزگان ، در اواخر فصل زمستان و در جاهای سردسیر مانند آذربایجان و البرز مرکزی در اواسط فصل بهار به دنیا می آیند. درفصل جفت گیری ، دسته های کل و بز با هم مخلوط می شوند در این فصل بوی مخصوصی از غده هایی که در قسمت زیرین ته دم نرها وجود دارد، ترشح می شود بین نرهای هم سن، جدال های بسیار سختی درمی گیرد و نرهای قوی تر که شاخ های بلندتری دارند حرمسرایی با 5 تا 15 ماهع تشکیل می دهند. مدت جفت گیری حدود 10 روز است و در این مدت، بعضی نرها بخصوص نرهای مسن، نمی توانند با همه ماده ها جفت گیری کنند در نتیجه هرسال حدود 15 تا 2% از بزها آبستن نمی شوند.
هنگام زایمان بزها به جاهای امن تر می روند و معمولاً دو به ندرت سه بزغاله می زایند. بزغاله ها بسیار چابک و زرنگ هستند ویکی دو روز بعد از تولد، می توانندمادر خود را درصخره ها تعقیب کنند. بزغاله ها تا پنج ماهگی شیرمی خورند و در پانزده ماهگی قادر به جفت گیری هستند طول عمر پازن حدود 15 سال است.
چگونه می توان پازن ها را از نزدیک مشاهده کرد؟
همان گونه که توضیح داده شد پازن ها در بسیاری از زیستگاه های ایران زندگی می کنند. جاهای حفاظت شده ای مانند خبر در کرمان، کلاه قاضی در اصفهان ، پارک ملی کویر در تهران، هفتاد قله در اراک، مراکان در آذربایجان غربی، البرز مرکزی در چالوس وتندوره درخراسان از مهم ترین زیستگاه های پازن در ایران است.
در جاهای خشک و کم آبی مانند پارک ملی کلاه قاضی و پارک ملی کویر، پازن ها در فصل تابستان هرروز برای نوشیدن آب به چشمه های محدود این منطقه ها می آیند. در جاهای سردسیر ، پازن ها در فصل زمستان اغلب در قسمت های آفتابگیر و پایین دست جمع می شوند. منطقه های مانند ورجین در استان تهران، وارنگه رود ( سه راهی دیزین، چالوس، تهران) پل زنگوله و وردشت در چالوس از مناسب ترین مکان های مشاهده این جانور در فصل زمستان است.
پازن و شكارچيان
كل‌ها و بزها با جثه‌‌‌ي نسبتاً بزرگ، يكي از جانوران مورد علاقه‌ي شكارچيان هستند؛ تا جايي كه تعداد آنها مانند بقيه‌ي سم‌داران ايران، در حال کم شدن است. وابستگي پازن‌ها به صخره‌ها و مشخص بودن محل زيست محدود آنها، باعث شده است شكارچيان به‌راحتي آنها را پيدا و شكار كنند. هرچه پازن‌ها در مناطق صخره‌اي قادر به فرار و حركت سريع هستند، در مناطق صاف، بي‌دفاع مي‌شوند. .
برخي شكارچيان از اين خصوصيت استفاده مي‌كنند و با رَم دادن آنها به دشت، به شكار اين جانوران مي‌پردازند. يكي ديگر از خصوصيات پازن‌ها، كه باعث از بين رفتن آنها مي‌شود، اين است كه هنگام فرار گاهي مي‌ايستند و به پشت سر خود نگاه مي‌كنند. اين كار به شكارچيان فرصت خوبي مي‌دهد تا آنها را شكار كنند
مهاجرت سالانه
با آن‌که پازن‌ها در مناطق کوهستانی زندگی می‌کنند، مهاجرت سالانه‌ي منظمي دارند و در فصل‌هاي متفاوت می‌توان آنها را در ارتفاعات گوناگوني ديد. با فرارسيدن زمستان، گله‌ها به طرف دامنه‌هاي پايين كوه مي‌روند كه برف ندارد و در آن‌جا از بوته‌ها تغذيه مي‌كنند. با گرم شدن هوا، به سمت ارتفاعات حركت و از گياهان سبز و تازه تغذيه مي‌كنند.
ساعت کاری پازن‌ها
کل و بز روزگرد هستند، ولي گاهي شب‌ها نيز به چرا مي‌پردازند. روزگرد بودن بدين معنی است که بيش‌ترين فعاليت آنان در ساعات اوليه‌ي صبح، قبل و بعد از طلوع صورت می‌گيرد. اواسط روز بيش‌تر مي‌توان آنها را به صورت نيمه خواب و درحال استراحت ديد و پس از غروب آفتاب مجدداً شروع به تغذيه می‌کنند. ظاهراً با کاهش دما و بارش برف اين روند تغيير کرده و کل و بز در اواسط روز (ظهرها) غذا مي‌خورند و بقيه روز را به استراحت مي‌پردازند.
وقت غذاست ...
کل و بزها از علوفه، بوته‌ها و برگ درختان تغذيه مي‌کنند. علاوه بر گياهان علفي و بوته‌اي کل و بزها از شاخ و برگ درختان و درختچه‌هايي نظير ارس و بادام کوهي نيز استفاده مي‌کنند. علاوه بر آن‌که بزها نسبت به کلها مواد مغذي‌تري را مي‌خورند، زمان بيش‌تری را نيز در حال چرا و خوردن غذا هستند. چون آنان احتياج به انرژي زيادی در طول فصل زايمان و شيردهي دارند. از آن‌جا كه جرم بدن نرها بيش‌تر است، نرها بايد بتوانند با جذب بيش‌تر مواد مغذي، كمتر خوردن را جبران كنند.
نقش پازن در طبيعت
كل‌ها و بزها طعمه‌هاي بسيار مناسبي براي گوشت‌خواران به‌شمار مي‌روند و اگر جمعيت آنها كم شود، نسل گوشت‌خواران منقرض خواهد شد.
وضعیت پازن در ایران
گفتیم که پازن در جاهای کوهستانی و صخره هایی که بالا رفتن از آنها مشکل است زندگی می کند ولی همین وابستگی به صخره ها و مشخص بودن زیستگاه محدود جانور، باعث شده است که شکارچیان و بخصوص افراد محلی آنها را به آسانی پیدا و آشکار کنند. گاهی نیز عده زیادی شکارچی، درمسیرهای فرار این حیوان، که معمولاً جاهای صاف بین دو قسمت صخره ای است کمین می کنند و عده دیگری با سر وصدا پازن ها به طرف شکارچی می رانند. با این عمل که به آن شکار جرگه می گویند. گاهی ده ها پازن نابود می گردند که ممکن است کلیه پازن های موجود در آن منطقه باشند.
یکی دیگر از خصوصیات پازن ها که، باعث از بین رفتن آنها می شود این است که هنگام فرار گاهی می ایستند و به پشت سر خود نگاه می کنند. این کار فرصت خوبی به شکارچیان می دهد که تعدادی از آنها را در یک محل شکار می کنند. در گذشته ای نه چندان دور، دسته های بزرگ پازن در بیشتر جاهای کشور ما مشاهده می شد. ولی در حال حاضر نسل آنها در بسیاری از منطقه ها بعلت شکار بی رویه و تخریب زیستگاه به کلی از بین رفته است . برای مثال در پارک ملی بختگان حدود 8000 راس پازن زندگی می کردند ولی در حال حاضر، تعداد آنها به کمتر از 100 راس رسیده است. در اطراف جاده تهران به جاجرود هم صدها راس پازن، بخصوص در فصل زمستان مشاهده می شد که دیگر اثری از آنها دیده نمی شود.
اقدامات حفاظتی انجام شده
پازن جزو جانوران وحشی قابل شکار ایران است. سازمان حفاظت محیط زیست هر سال برای شکار تعداد معدودی پازن، پروانه شکار صادر می کند و شکارچیانی که تفنگ گلوله زنی داشته باشند می توانند پروانه شکار بگیرند. جاهایی مانند خبر، هفتاد قله، البرز مرکزی، تندوره و پارک محلی تحت حفاظت مستقیم قرار دارد.
منبع:دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا
ثبت نام کنید یا
وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.
با دخل و تصرف مقداری برگرفته از:
کتاب حيات وحش ايران ـ نشر طلايي
پس از تحقیق پیرامون روش های شکار و عادات این حیوان تجربیات دوست عزیزguestاز سایت محیط بان رو بسیار پخته و خوب یافتم که با ذکر منبع براتون ذکر میکنم
به روایت تجربیات یک شکارچپی
پازن ها برای نوشیدن آب صبح زود و غروب آفتاب از کوه پایین می آیند که این کارو بسیار با احتیاط انجام میدن اگر میخواین در این حالت آنها را بدست بیارین باید از قبل در اون حوالی دور از دید اونها پنهان شده باشین و کاملا" بدون سر و صدا منتظر باشید .این نظر شخصیه منه اگه اینطوری دیدینشون صبر کنین تا آب بخورن چون با صدای تیر شما از منطقه با زبون تشنه خارج میشن و احتمال داره برای رفع تشنگی به محل دیگری برن و شما اگر شکاری حاصل نکرده باشین دیگه دستتون بهش نمیرسه. تازه زدن شکار تشنه چندان جالب نیست.
اگر دربین این زمانها به شکار گاه رسیدید پیشنهاد میکنم زیاد راه نرین و خودتون رو نشون ندین چون از نظر شما اون منطقه خالیه اما همیشه چشمای شکار شمارو تعقیب میکنه. دراین صورت بشینین و سعی کنین با دوربین کشیدن اونهارو پیداکنین غالبا" زیر درخت ها مشغول نشخوار کردن هستن اما من خودم چندین بار اونهارو تو حالتی دیدم که به صخره چسبیدن و کاملا" استتارن ودارن مارو نگاه میکنن.
اگر تک شکار پیدا کردین هول نشین و بیشتر دقت کنین تا بقیه شکار هارو هم پیدا کنین چون بجز در مواردی خاص تنها نیستن مخصوصا" بز ها که هیچوقت تنها نمیشن.
اگر در وسط روز شکار هارو دیدین که در حال حرکتن(نه رمیدن حاصل از دیدن شما)مطمئن باشین که چیزی(اکثرا"انسان)اونهارو از جای دیگه رم داده در اینصورت باید نقشه بکشین طوری که مسیرشون رو حدس بزنین و بطونین سر راهشون قرار بگیرین که اینکار مستلزم داشتن تجربه است.
و اگر توی شکارگاه بودین و و اونجا براشون منطقه امنی بود (از لحاظ گله های گوسفند و سگ و...)ولی شما شکاری ندیدین بشینین ومنتظر باشین.هنگام غروب آفتاب میبینین که از زیر یه درختچه یا یه سوراخ کوچیک که مطمئن بودین زیرش شکار نیست میاد بیرون.این خاصیت کل و بزه که همیشه بشدت استتارن.
البته این موارد برای تفنگ گلوله زنی بیشتر کاربرد داره.
برای تفنگ ته پر یا چارپاره زن این مسائل فرق داره و بهترین روش اینه که پس از پیدا کردن شکار از روش جرگه کردن استفاده کنید یعنی تفنگدارسر راهشون بشینه(برای این کار باید راههای فرار شکاررو بلد باشین)ویه نفر شکارهارو رم بده و نفر رم ده باید کاملا" با تیر انداز هماهنگ باشه و درست و بوقت این کارو انجام بده.
در بقیه حالات که مثلا" شکاری ندیدین باید با احتیاط به محل های پنهان شدن شکار برین تا در هنگام فرار کردن اونارو تو تیررس داشته باشین دیگه دقت کردنو سوا کردن شکارنر به مهارت تیرانداز بستگی داره.منبع:سایت محیط بان
دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا
ثبت نام کنید یا
وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.
![[تصویر: dc0fb17986f9182ec43ada6c.jpg]](http://ghashghaeeha.mahtarin.com/upload/ghashghaeeha/image/dc0fb17986f9182ec43ada6c.jpg)
.gif "Khansariha (8)")